ΣΥΜΗ-ΤΟ ΑΡΧΟΝΤΟΝΗΣΙ ΤΟΥ ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΥΣ
Κείμενα Κώστας Χριστοφιλόπουλος
Φωτογραφία Βασίλης Λάππας
Πλησιάζοντας από θαλάσσης το νησί, με αφετηρία την κοντινή Ρόδο, αντικρίζουμε τον Πανορμίτη έναν μικρό κόλπο που τον καταλαμβάνει ολόκληρο το μοναστήρι του Ταξιάρχη Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Τη μονή περιβάλουν θρύλοι και παραδόσεις, για εικόνα του Αρχαγγέλου που βρέθηκε εδώ, χωρίς ωστόσο η εκκλησιαστική ιστοριογραφία να μπορεί να προσδιορίσει επακριβώς την χρονολογία ίδρυσής του, την σύμφωνα με κάποιες γραπτές μαρτυρίες μετέπειτα καταστροφή του, είτε από πυρκαγιά, είτε από εγκατάλειψη, είτε από πειρατική επιδρομή, καί την περίοδο της επαναλειτουργίας του. Ιστορικό στοιχείο πάντως, αποτελεί η επιγραφή του ξίφους της εικόνας του Ταξιάρχη Μιχαήλ, η οποία αναφέρει ότι η επαργύρωση της έγινε το 1724. Την εποχή αυτή όμως, το μοναστήρι δέν είχε ανακαινισθεί ακόμα και δεν είχε λάβει την μορφή που διατηρεί μέχρι σήμερα. Τούτο συνέβη πιθανώς το έτος 1783. Εικάζεται ότι η εικόνα του Ταξιάρχη, θα βρισκόταν εντός άλλου παλαιότερου ναού, ίσως μικρότερου, που θα υπήρχε στη θέση του σημερινού.
Η Σύμη είναι το όγδοο σε μέγεθος ελληνικό νησί των Δωδεκανήσων. Βρίσκεται περί τα 12 μίλια βορειοδυτικά της Ρόδου. Απέχει 255 μίλια από τον Πειραιά, περίπου 27 μίλια ανατολικά από τη Νίσυρο και 3,7 μίλια από την ακτή της Τουρκίας.
Το φυσικό της λιμάνι είναι ο Γιαλός, πάνω από το οποίο είναι κτισμένη η πόλη αμφιθεατρικά, και αριθμεί περίπου 2600 κατοίκους, εκ των οποίων οι 2400 είναι συγκεντρωμένοι στο άνω τμήμα της πόλης, το λεγόμενο Χωριό, που είναι κτισμένο επί της πλαγιάς του όρους Βίγλα.
Ολόκληρη η Σύμη αλλά και τα νησάκια που βρίσκονται γύρω από αυτήν κηρύχθηκαν αρχαιολογικοί χώροι από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, αφού περιλαμβάνουν χώρους και μνημεία, που καταγράφουν την ιστορία της περιοχής από την προϊστορική εποχή ως τα νεότερα χρόνια.
Το νησί είναι ορεινό, πετρώδες, άγονο και άνυδρο. Ψηλότερο βουνό είναι η Βίγλα με ύψος 550 μέτρων, που σχεδόν χωρίζει το νησί στο βόρειο και νότιο εκ των οποίων το βόρειο είναι χαμηλότερο και περισσότερο καλλιεργήσιμο. Ατενίζοντας τη Σύμη, παρατηρεί κανείς πως αυτή εκτείνεται από τους πρόποδες του όρους Βίγλα και φτάνει ως το λιμάνι.
Αρχικά και για λόγους ασφαλείας και προστασίας από τις τουρκικές και πειρατικές επιδρομές, καθώς και την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών, χτίστηκε στο ανώτερο τμήμα της πόλης που ονομάζεται Χωριό ή Άνω Χώρα. Στη κορυφή του λόφου που βρίσκεται στην Άνω Χώρα, δέσποζε η αρχαία ακρόπολη, στα απομεινάρια της οποίας οι Ιωαννίτες Ιππότες της Ρόδου, το 1407, έκτισαν το κάστρο τους που ήταν ένα αμυντικό φρούριο με καταλύματα. Οι ιππότες με αυτό το έργο θέλησαν να ενισχύσουν την άμυνα του νησιού. Η Άνω Χώρα συσπειρώθηκε σιγά σιγά γύρω από το κάστρο και μόνο όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν, άρχισε και η επέκταση προς τα παράλια, δηλαδή Γιαλός το λιμάνι, το ψαροχώρι Πέδι και το αρχαίο λιμάνι Νημποριός. Η Σύμη ανακηρύχθηκε νωρίς ως διατηρητέος οικισμός και κατάφερε να διατηρήσει τον κεντρικό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής της. https://classic63.com/symi-the-princess-photo-collection/ Ο αρχικός Αιγαιοπελαγίτικος οικισμός της Σύμης βρίσκεται μακριά από τη θάλασσα, σε ένα πλάτωμα κρυμμένο πίσω από το Κάστρο για το φόβο των πειρατών. Για τον ίδιο λόγο, ο οικισμός διασχίζεται από δαιδαλώδη, στενά, πλακόστρωτα δρομάκια και καλντερίμια. Εκεί βρίσκονται και τα πρώτα αρχοντικά, των οποίων η μορφολογία και τυπολογία ουδεμιά έχει σχέση με τα μεταγενέστερα νεοκλασικά του δευτέρου μισού του 19ου αιώνα στο Γιαλό.
Κατηφορίζοντας την Άνω Χώρα και προς το μέσο του οικισμού υπάρχει η συνοικία της Καλής Στράτας, όπου ξεχωρίζουν τα νεοκλασικά σπίτια χτισμένα σε ευρύχωρα οικόπεδα. Η σημαντική άνοδος των ναυτεμπορικών δραστηριοτήτων και οι πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στην Αίγυπτο και τις πόλεις της Μικράς Ασίας, συνέβαλαν στο να αναπτυχθεί ένας αστικός κλασικισμός. Η Σύμη είναι γνωστή από τη μυθολογία. Στο νησί, σύμφωνα με την παράδοση γεννήθηκαν οι τρεις Χάριτες. Το σημερινό όνομά της το οφείλει, σύμφωνα με το Διόδωρο το Σικελιώτη, στη Νύμφη Σύμη, που κατά το μύθο ζευγάρωσε με τον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας. Καρπός του έρωτά τους υπήρξε ο Χθόνιος, που έγινε βασιλιάς των πρώτων κατοίκων του νησιού. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, η Σύμη ήταν κόρη του Ιαλυσού και της Δώτιδας και ήταν η επώνυμη ηρωίδα του νησιού. Τη Σύμη στην αρχαιότητα τη συναντάμε και με άλλες ονομασίες, όπως Καρική, Έλκουσα, Αίγλη και Μεταποντίς, οι οποίες όμως ήταν προγενέστερες. Πρώτοι κάτοικοι του νησιού θεωρούνται οι Κάρες και οι Λέλεγες, από τη γειτονική μικρασιατική ακτή, Φοίνικες και μετά πήγαν εκεί άποικοι από την ηπειρωτική Ελλάδα.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα του αναφέρει ότι ο βασιλιάς της, ο Νιρεύς, οδήγησε στην Τροία τρία πλοία. Η Σύμη ανέκαθεν ανήκε στην επικράτεια των Ροδίων. Μόνο για ένα σχετικά μικρό διάστημα κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. πέρασε στην κυριαρχία των Αθηναίων. Στα ιστορικά χρόνια εντάχτηκε στην αθηναϊκή συμμαχία και αποτέλεσε αθηναϊκή βάση κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Η Σύμη, όπως και τα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου, είχε την ατυχία να βρεθεί κάτω από ξένους δυνάστες εξήμισι ολόκληρους αιώνες και φυσικό ήταν για την περίοδο αυτή, οι μόνες πηγές πληροφοριών να είναι ταξιδιώτες που την επισκέφθηκαν.
Λόγω όμως της γεωγραφικής της θέσης δεν υπήρξαν πολλοί. Ωστόσο οι ταξιδιώτες και οι γεωγράφοι που την επισκέφθηκαν, είτε οι ίδιοι έγραψαν γι’ αυτήν ή την αποτύπωσαν πάνω σε χάρτη – αυτοί είναι λίγοι – είτε κατέγραψαν πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία, τα έθιμα και την τοπογραφία της. Η οικονομική ευημερία της Σύμης κατά τον 19ο αιώνα στηριζόταν κυρίως σε τρεις τομείς, την αλιεία, κατεργασία και εμπορία του σπόγγου, τη ναυπηγική και τη ναυτιλία. Η Σύμη κατά την εποχή της άνθησης της συγκροτήθηκε σε αστικό οικισμό μεσαίου μεγέθους που ξεπερνούσε ακόμη και αυτό της Ρόδου.
https://classic63.com/symi-the-princess-photo-collection/
Η οικονομία ήταν προσανατολισμένη περισσότερο σε τριτογενείς δραστηριότητες και λιγότερο στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ο πληθυσμός ανερχόταν στις 25.000, ενώ η συγκέντρωση του εργατικού δυναμικού συντέλεσε στην οικονομική πρόοδο. Η έντονη δραστηριοποίηση των Συμιακών στο εξωτερικό μέσω των εκτενών επιχειρησιακών τους δράσεων και παράλληλα η ανάπτυξη της αλιείας και της σπογγαλιείας, δημιούργησαν μια νέα τάξη αστών που ζούσε μια άνετη και πλούσια ζωή. Τα καπετανόσπιτα ήταν και τα πιο πλούσια σπίτια. Οι αμιγώς αστικές περιοχές, καθώς και όλα τα ευκατάστατα σπίτια εκτείνονταν στο Ρολόι, στο Χαράνι, στο Πιτίνι, συνοικίες του Γιαλού και στην Καλή Στράτα. Βέβαια, και στο κέντρο του Χωριού υπήρχαν αρχοντόσπιτα, αλλά κατά κανόνα ψηλά στον οικισμό έμεναν οι φτωχότερες τάξεις. Ο οικισμός στο σύνολό του είναι απόλυτα εναρμονισμένος με το περιβάλλον. Οργανώθηκε με βασικό θεμέλιο την εξυπηρέτηση των ανθρώπινων αναγκών και των χαρακτηριστικών μιας ζωής προσανατολισμένης στη θάλασσα.
Η σπογγαλιεία ήκμασε από το 1865 έως το 1930, με τις νέες τεχνικές, το σκάφανδρο. Η Σύμη πρωτοστάτησε τόσο στην αλιεία του σπόγγου στην επιλεγόμενη Μπαρμπαριά, στα βόρεια παράλια της Αφρικής, όσο και στην επεξεργασία και εμπορία του. Με επί κεφαλής τον Συμαϊκό Οίκο Υοί Νικήτα Πετρίδη, γνωστό στο Λονδίνο, όπου ζούσε μονίμως ο Δημήτριος Πετρίδης, ως Petrides Brothers, η σημαντική αυτή βιομηχανία διέθετε γραφεία στη Σύρο, τον Πειραιά, το Παρίσι, το Λονδίνο και την Τεργέστη. Ο Μεγάλος Ευεργέτης της Σύμης Γεώργιος Νικήτα Πετρίδης οικοδόμησε τον κομψότατο οβελίσκο στο Μουράγιο, το Πετρίδειον Ωρολόγιον, κοινώς Το Ρολόι, το Πετρίδειον Σχολείον και τα μεγαλοπρεπή, νεοκλασικά ένθεν και ένθεν του Διοικητηρίου. Στο απόγειο της δόξας της, 1900-1910, η Σύμη αριθμούσε 25.000 κατοίκους. Ενδεικτικό της αίγλης της, είναι η ίδρυση το 1904 της Ηλεκτρικής Εταιρείας Σύμης. Η Ευρωπαϊκή κουλτούρα πέρασε στη Σύμη κυρίως μέσα από την αρχιτεκτονική, αλλά και τα Γράμματα και την κοινωνική ζωή. Οι δε Συμιακοί του Μουράγιου των χρόνων αυτών ήσαν μεγαλοαστοί επιπέδου Ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων.
Η Σύμη είδε μέρες δόξας επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διότι, μετά το 1522, επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, εφαρμόστηκε ο Ιερός Νόμος του Ισλάμ, που ορίζει ότι λαοί, που υποτάσσονται αυτοβούλως, θα χαίρουν αυτονομίας με μόνη υποχρέωση την καταβολή μικρού κατά κεφαλήν φόρου. Επειδή οι Συμιακοί προσήλθαν πρώτοι να δηλώσουν υποταγή, απέκτησαν όλες τις προνομίες του ειδικού καθεστώτος. Από το 1912, με την Ιταλοκρατία, άρχισε η παρακμή με σταδιακή μετανάστευση του πληθυσμού στην Αίγυπτο, Μασσαλία, ΗΠΑ και αργότερα το Βελγικό Κονγκό και την Αυστραλία. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανο-ιταλικές δυνάμεις βομβάρδισαν και έκαψαν πρακτικά όλο τον Γιαλό, την Καλή Στράτα και το Μουράγιο. Αυτή την περίοδο η πείνα ανάγκασε τη Σύμη να δοκιμαστεί σκληρά. Αμέσως ή εμμέσως, η οικονομία της Σύμης στηρίζεται σήμερα στον τουρισμό. Ο τουρισμός της Σύμης τροφοδοτείται από τους επισκέπτες της μιας μέρας και από τους πολυήμερους τουρίστες από τους Συμιακούς της διασποράς που διατηρούν στο νησί κατοικίες. Το σύνολο σχεδόν των τουριστών της Σύμης διακινείται μέσω της Ρόδου.
ΦΥΣΑ ΑΕΡΑΚΙ